Ber bi hilbijartinên Herêma Kurdistanê ve: Gelo ev hilbijartin çiqasî ji hilbijartinên berê cuda ye?

PeyamaKurd – Ji bo hilbijartinên dewra şeşan a Parlamentoya Kurdistanê tenê çend roj mane. Hilbijartinên vê serdemê ku di 18ê Cotmehê de dengdana taybet û di 20ê Cotmehê de dengdana taybet tê kirin, dê ji hilbijartinên dewreyên din cudatir be.

Welatiyên Herêma Kurdistanê û derveyî welat ji bo hilbijartina endamên nû yên parlamentoya ji 100 kursî dê di 20ê Cotmehê de biçin ser sindoqan. Du roj beriya dengdana giştî ya 20ê cotmehê roja 18ê Cotmehê bi beşdariya hêzên ewlehiyê dê dengdaneke taybet were kirin.

Hilbijartinên dewra şeşem a Parlamentoya Kurdistanê wê bi nûjeniyên xwe ji hilbijartinên dewra berê cudatir be.

Sîstema elektronîk ji bo dengan

Di van hilbijartinan de bo cara yekem dengên dengderan bi rêya sîstema elektronîk tên tomarkirin û hejmartin. Sîstema VVD wê were bikaranîn da ku dengdêrên neqeydkirî di hilbijartinên ku wê di bin çavdêriya Komîsyona Bilind a Serbixwe ya Hilbijartinan a Iraqê de bin, deng bidin. Dîsa, cîhazên bi navê PECOS wê ji bo jimartina zû û rast a dengan werin bikaranîn.

Serokê Komîsyona Bilind a Serbixwe ya Hilbijartinan a Iraqê dadwer Omer Ehmed ragihand ku hilbijartin wê gelekî zelal û pêbawer bin.

Alîkarê Nûnerê Taybet ê Karûbarên Siyasî û Alîkariya Hilbijartinan a Nûnertiya Netewên Yekbûyî li Iraqê (UNAMI) Claudio Kordon, Cîgirê Nûnerê Taybet ê Karûbarên Siyasî û Alîkariya Hilbijartinan a Nûnertiya Neteweyên Yekbûyî li Iraqê (UNAMI) di daxuyaniya xwe de diyar kir qeydên ku di hawîrdora biyometrîk de têne kirin wê pêşî li sextekariyê bigire.

Kordon diyar kir ku bi vî awayî wê di nava 24 saetan de encamên hilbijartinê diyar bibin.

Hilbijartina duyemîn bêyî parlementoyê

Ji sala 1992an û vir ve cara yekem e ku Parlamentoya Kurdistanê hatiye damezrandin, di nebûna parlamentoyeke çalak de hilbijartin tên kirin.

Di 30ê Gulana 2023ê de Dadgeha Federalî ya Iraqê bi hêceta ku "nedestûrî" ye dirêjkirina erka Parlamentoya Kurdistanê red kir û biryar da ku her biryarek ji aliyê parlamentoyê ve were girtin, neqanûnî ye.

Ji bo vê yekê jî ji wê demê ve Parlamentoya Kurdistanê neçar ma ku karê xwe rawestîne. Ji ber vê sedemê ji sala 1992an û vir ve cara ewil hilbijartin bê parlamentoyek aktîf tê kirin.

Hilbijartin dê bi çavdêriya Bexdayê bê kirin

Ji ber biryara Dadgeha Federal a Iraqê, Komîsyona Bilind a Serbixwe ya Hilbijartin û Rapirsiyê ya Kurdistanê jî hat betalkirin. Ji ber wê jî hilbijartinên dewra şeşan dê bi çavdêriya Komîsyona Bilind a Serbixwe ya Hilbijartinan a Iraqê bê kirin.

Komîsyona Bilind a Serbixwe ya Hilbijartinan a Iraqê jî ji çavdêriya proseya hilbijartinê berpirsyar e.

Hejmara kursiyan kêm bû

Roja 22ê Sibata 2024ê Dadgeha Federalî ya Iraqê biryar da ku 11 kursiyên pêkhateyên tirkmen û mesîhî yên di Parlamentoya Kurdistanê ya ku ji 111 kursiyan pêk tê bên rakirin.

Lê Komîsyona Hilbijartinan a Iraqê di 20ê Gulana 2024an de rêziknameyek nû derxist û biryar da ku 5 kursî ji pêkhateyan re were veqetandin.

Li gorî biryara nû ji bo pêkhateyan di parlamentoya 100 kursî de dê 5 bay bên diyarkirin.

Ji bo hilbijartinên heyama şeşemîn, 1191 berendam, 823 mêr û 368 jin, wê ji bo 100 kursiyan hevrikiyê bikin. Ji van namzedan 38 kes ji bo kursiyên kotayê dikevin meriyetê. Tirkmen wê li navçeyên Hewlêr û Silêmaniyê bibin xwediyê 2 kursiyan û li navçeyên Hewlêr, Silêmanî û Duhokê jî dê Asûrî, Keldanî û Ermenî bibin xwediyê 3 kursiyan.

Berfirehkirina navçeyên hilbijartinê

Di demekê de ku berê tevahiya Herêma Kurdistanê yek navçe bû, lê di vê heyamê de li ser çar navçeyên cuda yên hilbijartinan hatibû organîzekirin.

Di hilbijartinên berê de dengdêr li seranserê Herêma Kurdistanê dikarin dengê xwe bidin her partî û berbijarekî ku bixwazin. Lê di van hilbijartinan de her dengdêrek wê bikaribe tenê dengê xwe bide partî û namzetê herêma xwe.

Li gorî vê yekê Hewlêr bi 34 kursiyan, Silêmanî 38 kursî, Duhok 25 kursî û Helebce jî 3 kursî tê temsîlkirin.

35 kes ji nû ve dibin namzet

Di vê hilbijartinê de ji 1181 namzetan 35 namzedên ku berê yek an jî çend serdemên parlementeriyê kirine, 35 kes in.

7 namzedên Partiya Demokrata Kurdistanê û 7 namzedên Yekîtiya Niştimaniya Kurdistanê navên xwedî ezmûn in ku berê parlamenteriya wan kirine.

Parlamentera Tirkmen Muna Kahvecî ku beriya niha 2 serdeman bû parlamenter, yek ji namzetên vê dewrê ye jî.

Parlamenterê Tirkmen ê serdema berê Azad Ekrem Behram jî dîsa bû namzet.

Hilbijartinên ku wê ji aliyê welatên herêmê ve ji nêz ve bên şopandin, wê ji aliyê çapemeniya herêmî û navneteweyî ve jî bi baldarî bên şopandin.

Bi biryara Lijneya Hilbijartinê wê endamên çapemeniyê li 62 navendan hilbijartinan bişopînin û weşanê bikin.

Rûdaw