Îro 121emîn salvegera jidayikbûna Nemir Mele Mistefa Barzanî ye

PeyamaKurd – Rêberê Gelê Kurd (Nemir) Mele Mistefa Barzanî di 121emîn salvegera jidayikbûna xwe de tê bibîranîn.

Rêberê gelê Kurd ku di 14ê Adara 1903an de li Barzanê ji dayik bû, di tevahiya jiyana xwe de li dijî dagirkerên Kurdistanê yên bi hêz û piştgir şer kir û mîraseke mezin a têkoşînê li pey xwe hişt.

Mele Mistefa Barzanî ku pêşengiya mezintirîn têkoşîna rizgarîxwaziya gelê Kurdistanê kir, di tevahiya jiyana xwe de ji bo bidestxistina mafên Kurdan ên netewî têkoşiya.

Dema ku Mele Mistefa Barzanî 5emîn û zarokê dawî yê Şêx Muhammed Barzanî 1 salî bû bavê wî Şêx Muhammed koça dawî kir û birayê wî yê mezin Şêx Abdulselam Barzanî rêveberiya malbatê girt ser milê xwe.

Dema Barzanî 3 salî bû, hêzên Osmanî ew dorpêç kirin. Bi birayê xwe Şêx Abdulselam û diya xwe re hat girtin, sirgûnî Diyarbekirê kirin û avêtin zindanê. Piştî 9 meh jiyana girtîgehê tê berdan. Di sala 1914an de dema ku 12 salî bû birayê wî yê mezin Abdulselam li ber çavên wî hat îdamkirin.

Bi 300 hevalên xwe re li kêleka Şêx Mehmûdê Hefîd (Barzincî) ku di sala 1919an de li Silêmaniyê li dijî dagirkeriya Îngîlîzan dest bi serhildanê kir.

Di sala 1920an de birayê wî yê mezin Şêx Ehmed Barzanî wek nûnerê xwe Mele Mistefa şand Bakurê Kurdistanê (Bakur) û jê xwest ku bi Şêx Seîd re hevdîtinê bike û bi tevgera wî re hevrêziyê bike.

Di navbera salên 1931-32an de dema li herêma Barzan, Mêrgesor û Şêrwanê fermandariya Pêşmergeyên ku li dijî Îngilîzan şer kirin dike, jîriya leşkerî ya Mele Mistefa Barzanî tê dîtin.

Di sala 1932an de piştî ku hikûmeta wê demê ya Iraqê Şêx Ehmed Barzanî bi alîkariya Îngilîzan dîl girt, Mele Mistefa Barzanî bû serokê tevgera rizgarîxwaza Kurdistanê.

Di heman salê de dema ku Hikûmeta Iraqê yasaya lêborîna Pêşmerge û malbata Barzanî derxist, di navbera salên 1936 û 1943an de, hêzên Pêşmerge ti serhildanek li dijî hikûmeta Iraqê pêk neanîn, lê piştî sala 1943an, hêzên Pêşmerge bi serokatiya Mele Mistefa dîsa li dijî Iraqê dest bi serhildana çekdarî kir.

Di vê heyama Şerê Cîhanê yê Duyem û derbeya leşkerî ya li dijî hikûmeta Iraqê de, Mele Mistefa Barzanî ji vê rewşê sûd werdigire û vedigere warê bav û kalên xwe, devera Barzan û hemû pêwendiyên xwe ligel hikûmeta lawazbûyî ya Iraqê cemidandiye û hemûyan red dike. Daxwazên hikûmetê, ji bo rawestandina şer, Pêşmerge jî di nav de.

Hikûmeta Iraqê ji bo ku serkeftina Mistefa Barzanî bişkîne, ku 2500 kes 2500 Pêşmerge kom kiribû, piştî 18 mehan careke din li herêma Barzanê bi hêzeke mezin a leşkerî dest bi operasyonê kir. Hêzên Pêşmerge yên di bin fermandariya Mistefa Barzanî de ku li dijî artêşa Iraqê şerekî mezin kirin, neçar man ku berê xwe bidin Kanî Reşê ya li ser sînorê Bakurê Kurdistanê. Piştre ligel Pêşmergeyên di bin fermandariya Mistefa Barzanî de derbasî Rojhilatê Kurdistanê dibe bajarê Mehabadê û li wir amadekariyên ragihandina Komara Kurdistanê tê kirin.

Mele Mistefa Barzanî di 22ê Mijdara 1946an de dema ku Komara Kurdistanê li Mehabadê hat ragihandin, weke generalekî artêşê li kêleka Pêşewa Qazî Mihemed bû.

Piştî hilweşandina Komara Kurdistanê û darvekirina Qazî Mihemed, Mela Mistefa Barzanî vegeriya Başûrê Kurdistanê û li wir Partiya Demokrata Kurdistanê (PDK) damezrand û şandeke xwe şand hikûmeta Iraqê. Piştî ku heyet hate gulebarankirin, di 27ê Gulana 1947an de bi 500 Pêşmergeyan re ber bi Yekitiya Sovyetê (YKSS) ve dest bi meşeke dirêj kir û di 15ê Hezîrana 1947an de gihîşt Yekîtiya Sovyetê.

Dema ku Mele Mistefa û Pêşmergeyên xwe derbasî Yekîtiya Sovyetê ya wê demê bûn, di rê de rastî êrîşên curbicur ên hêzên Îranê hatin. Pêşmergeyên ku şerekî mezin dan, di bin şert û mercên dijwar de hatin Sovyetê.

Li Yekîtiya Sovyetê di derbarê mafên Kurdan de hin çalakî li dar xistin û bi greva birçîbûnê ya ku li ber Koşka Kremlînê destpê kir dengê xwe gihand rêveberiya Sovyetê. Barzanî ku li Enstîtuya Ziman a Moskowê xwendibû, piştî darbeya Ebdulkerîm Kasim a sala 1958an li Iraqê vegeriya Bexdayê û li balafirgehê ji aliyê girseya gel ve hat pêşwazîkirin. Mele Mistefa vedigere Başûrê Kurdistanê, dibe serokê PDKê ku li wir bi qanûnî hatiye naskirin.

Ji ber ku helwêsta rawestanê ya hikûmeta nû ya li hember mafên Kurdan berdewam bû, Barzanî di 11ê Îlona 1961ê de şoreşeke nû bi rê ve bir û bi navê Şoreşa Îlonê derbasî dîroka Kurdistanê bû. Ew gelek bajarên Kurdan, ku Mûsil û Kerkûk jî di nav de, wek herêmên Kurdî yên rizgarkirî îlan dike.

Di encama muzakereyên ku di sala 1966an de bi rayedarên Iraqê re destpê kiribûn, di sala 1970î de wek Serokê PDKê li ser navê hikûmeta Iraqê û gelê Kurd Peymana Otonomiyê îmze kir. Lê belê hikûmeta Bexdayê ji bilî destnîşankirina 5 wezîrên Kurd di hikûmetê de, ti xaleke vê rêkeftinê ku mafê rêveberiya xweser dide Kurdan, pabend nake.

Di 29ê Îlona 1971ê de Hikûmeta Iraqê hewl da Barzanî bikuje, lê bi ser neket.

Di Adara 1974an de dema ku otonomiya ku ji Kurdan re hat dayîn bêyî şêwirkirina Barzanî hate xwestin bê diyarkirin, Barzanî wezîrên Kurd ji hikûmetê vekişand û di 12ê Adara 1974an de dîsa dest bi berxwedanê kir.

Berxwedana ku heta sala 1975an bi serweriya aliyên Kurd berdewam kir, dema ku Şahê Îranê Mihemed Riza Pehlewî peymana hevalbendiyê ya ku bi Barzanî re çêkiribû binpê kir û li hember hin tawîzên Iraqê alîkarî qut kir, berovajî wê bû û hemû hewldanên Barzanî bê encam man.

Barzanî ku piştî ziyanên aliyên Kurd nexweş ket, di sala 1976an de ji bo dermankirinê berê xwe da Îranê û piştre çû Amerîkayê. Barzanî ku tevî nexweşiya xwe li vir têkoşîna xwe didomîne, ji ber ku nexweşiya wî giran dibe, piştgiriya ku ji DYA dixwaze nabîne û ji karê xwe dûr dikeve.

Cenazeyê Mele Mistefa Barzanî ku di 01.03.1979ê de li Nexweşxaneya George Town a Washingtonê jiyana xwe ji dest da, bi helîkopterê anîn Tehranê û ji wir jî anîn bajarê Şino yê Rojhilatê Kurdistanê û li wir defin kirin.

Piştî serkeftina berxwedana mezin a gelê Kurdistanê di sala 1991an de, meytê rêberê efsanewî yê Kurd li gel meytê kurê wî Îdrîs Barzanî anîn herêma Barzan.

Rêberê gelê Kurd ê efsanewî Mele Mistefa Barzanî her sal di rojên jidayîkbûn û wefata xwe de li ser gora xwe ya li Barzanê tê bibîranîn.